Gia huấn là một bộ phận không thể thiếu của mỗi gia đình, gia tộc, là nền tảng giáo dưỡng của mỗi người. Cổ nhân cũng như các bậc thánh hiền xưa đều vô cùng coi trọng gia huấn, đã để lại cho hậu nhân những bài học vô cùng quý giá.

Trong kho tàng lịch sử của nhân loại, chúng ta có thể bắt gặp không ít những điển tích như Tằng Tử giết lợn dạy con, Mạnh Mẫu ba lần chuyển nhà… đều là những câu chuyện thân thuộc được lưu giữ ngàn năm nay.

1. Mạnh Mẫu ba lần chuyển nhà

Mạnh Tử viết: “Bất dĩ quy củ, bất thành phương viên”, rằng làm bất kỳ việc gì mà không có quy tắc ắt không thể thành công.

Sở dĩ Mạnh Tử có thể trở thành bậc Thánh hiền, ngàn đời lưu danh muôn đời thơm tiếng, phần lớn đều nhờ công đức dạy dỗ của mẹ ông. Hồi Mạnh Tử còn nhỏ, nhà ở gần nghĩa địa, bên cạnh nhà suốt ngày toàn là cảnh thê thảm như là đào huyệt, kẻ la người khóc.

Tuổi nhỏ hay bắt chước, Mạnh Tử cũng ra xem, khóc la như người lớn.

Mạnh Mẫu nghĩ: “Nếu cứ ở đây lâu ngày, con ta sẽ hư hỏng tính tình”.

Sau đó, bà dời nhà đến gần chợ.

Hằng ngày Mạnh Tử ra chợ, thấy thiên hạ mổ lợn, mua bán nên về nhà cũng bắt chước buôn bán với trẻ con hàng xóm. Bà lại suy nghĩ: “Ở đây lâu ngày, con ta khó thành người”.

Bà lại dời nhà đến gần trường học. Thấy đám trẻ con đến trường siêng năng học hành, ăn nói có lễ phép, Mạnh Tử cũng bắt chước theo chúng, đòi mẹ cho mình đi học.

Mạnh Mẫu rất đỗi vui mừng: “Chỗ này là chỗ tốt, ta nên ở”.

Từ đây có thể thấy môi trường sinh sống có liên quan và tác động lớn đến việc nuôi dạy con cái như thế nào…

3. “Giới Tử Thư” của Gia Cát Lượng

“Nết người quân tử, tĩnh để tu thân, kiệm dùng dưỡng đức.

Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không tĩnh tâm tiến xa chẳng nổi.

Học cần tâm tĩnh, tài cần phải học.

Không học, tài chẳng mở mang, không chí, chẳng thành nghiệp học.

Biếng nhác ắt chẳng thể tinh thông, nóng nảy sao tu thành tâm tính.

Tháng ngày vùn vụt, ý chí qua đi, thân đã già nua, chưa hiểu sự đời.

Nhà rách sầu bi, hối thì đã muộn”.

Gia Cát Lượng 46 tuổi mới sinh được con trai là Gia Cát Chiêm, vậy nên ông vô cùng yêu quý người con này của mình, hi vọng mai này có thể thành trụ cột của quốc gia. Gia Cát Lượng cả đời vất vả nơi xa trường chinh chiến nhiều năm, tuy nhiên vẫn không quên trách nhiệm dạy bảo đối với con cái. Tuy thân ngoài ngàn dặm nhưng ông vẫn viết thư cho Gia Cát Chiêm, gọi là “Giới Tử Thư.

Trong thư ông biểu đạt sự kỳ vọng của mình, nhắc nhở con làm người nên phải có ý trí và lý tưởng, theo đuổi con đường của các bậc thánh nhân, ước chế dục vọng, tiêu trừ tà niệm của chính mình khiến bản thân đạt gần với chí hướng cao thượng của các bậc thánh hiền.

3. Bao Công

Bao Công cả đời công chính liêm minh, cương trực hơn người, chấp pháp như sơn. Vậy nên đối với con cháu hậu thế đã yêu cầu, sau khi ông chết đi: “Bất kỳ ai phạm tội, tham lam tài vật của người khác thì không được phép về nhà, dù có chết cũng không được chôn trong phần mộ của tổ tiên, nếu ai không làm đúng với ý nguyện của ta, người đó không phải con cháu nhà họ Bao”.

Tuy chỉ với mấy lời ngắn ngủi nhưng chúng ta có thể thấy chính khí một đời của ông chính là chí công vô tư, là tấm gương cho hậu thế muôn đời.

4. Âu Dương Tu: Ngọc bất trác, bất thành khí

Âu Dương Tu từng nói rằng, ngọc không mài không thành khí, người không học ắt không hiểu được đạo lý làm người.

Ngọc vốn dĩ là vật của tự nhiên có đặc tính vĩnh hằng không thay đổi, vậy nên dù không mài thì ngọc vẫn cứ là ngọc, không chút tổn thương. Tuy nhiên bản tính của con người lại chịu sự ảnh hưởng của thế giới vật chất bên ngoài, dễ phát sinh biến đổi. Vậy nên nếu như con người không chịu học tập ắt sẽ mất đi phẩm chất cao thượng, mất đi phẩm đức, từ đó biến thành hành vi tiểu nhân gian trá.

Âu Dương Tu khi mới 4 tuổi thì phụ thân đã qua đời, mẹ ông đã giáo dục ông vô cùng nghiêm khắc, vì để tiết kiệm chi phí đã lấy than củi làm mực, lấy lau sậy làm bút, lấy đất làm giấy mà dạy ông học chữ. Trong gia huấn của mình, Âu Dương Tu hi vọng con cháu sau này có thể kế tục, tu dưỡng thói quen học hành của gia đình, có thể bắt đầu từ việc học hành chăm chỉ mà lĩnh ngộ được đạo lý làm người ở trong đó.

5. Tả Tông Đường: “Ngày không tiến, ắt sẽ lùi”

Tả Tông Đường: “Nghiệp học, tri thức nếu như một ngày không tiến ắt sẽ bị lùi. Học phải thời thời khắc khắc đặt tâm đối chiếu với mọi sự việc. Việc thì dù to dù nhỏ đều phải có lý của nó, không gì không thể học”.

Tả Tông Đường từ năm 20 tuổi đã bắt đầu tham gia khoa thi tiến sĩ, trong vòng 6 năm đã 3 lần vào kinh ứng thí, nhưng tất cả đều trượt mà về. Vậy mà một người tưởng chừng như sinh ra thất thế lệch thời, là một nho sinh rớt bảng cuối cùng lại trở thành Phong Cương Đại Sứ triều Thanh, thu phục Tân Cương, trở thành anh hùng dân tộc nhà Thanh. Chỉ mấy câu ngắn ngủi này chúng ta cũng có thể thấy bí quyết thành công của ông là gì: Tài học nếu như một ngày buông lơi ắt sẽ thành một ngày tụt hậu, 100 ngày không dụng tâm ắt 100 ngày thoái lui.

Bất luận là sự việc gì, bất luận sự việc bé nhỏ ra sao, bên trong mỗi từng sự việc đều ẩn chứa đạo lý nhân sinh và quy luật của nó. Vậy nên người học phải thời thời khắc khắc dụng tâm, có như vậy mới có thể mỗi ngày đều là một ngày tinh tấn.

6. Tăng Quốc Phiên: 16 chữ gia huấn

Tăng Quốc Phiên từng nói: “Gia kiệm ắt hưng, người cần ắt khỏe, việc cần ắt kiệm, rời xa nghèo khó”.

Tăng quốc Phiên cả đời đều khuyên bảo con cháu sống cần kiệm chất phác, rời xa xa hoa lãng phí.