Để “vận động hành lang” cho các sản phẩm Nông nghiệp chuyển gene (GMO) tại Việt Nam, Đại sứ quán Hoa Kỳ đã phối hợp với bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn để tổ chức hội thảo về những lợi ích của GMO. Các diễn giả tại hội thảo đều khẳng định những ưu việt của cây chuyển gene, tuy nhiên cũng có ý kiến cho rằng cần hết sức thận trọng. Dưới đây là ý kiến của TS. Nguyễn Quốc Vọng, Việt kiều Úc, chuyên gia cao cấp của Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội và GS. Võ Tòng Xuân, Đại học An Giang.
Chúng ta biết rằng bước vào thế kỷ 21, thế giới đã phải đối diện với một vấn đề hết sức nan giải: an ninh lương thực. Theo tính toán, người ta thấy thế giới cần phải sản xuất một lượng lương thực nhiều gấp đôi để nuôi 8 tỷ người vào năm 2025, nhiều gấp ba để nuôi 10 tỷ người vào năm 2050. Kỹ thuật tạo giống cổ điển kiểu Mendel trong cuộc “cách mạng xanh” của thập niên 60s thế kỷ trước đã không còn có khả năng tăng năng xuất cao như trước (75%), mà chỉ còn khoảng 1,5% mỗi năm. Trong khi đấy, kỹ thuật biến đổi gen đã cho thấy có khả năng tạo một bước nhảy vọt, không những trong việc tăng năng xuất và chất lượng cây trồng (giống năng suất cao, chống sâu bệnh hại, chống khí hậu nóng lạnh, chống thuốc cỏ dại, kéo dài thời gian tồn trữ…) mà còn cải thiện được môi trường (giảm lượng sử dụng hoá chất và thuốc BVTV, giảm lượng phân bón…) và bảo vệ sức khoẻ của nông dân (ít tiếp cận với hoá chất và thuốc BVTV) và người tiêu thụ (thức ăn không có tồn lưu hoá chất, kim loại nặng, vi khuẩn … vượt ngưỡng cho phép Codex MRL).
Tuy nhiên, việc sử dụng thức ăn biến đổi gen đã không có sự đồng thuận rộng rãi của giới tiêu thụ trên thế giới. Chống đối thức ăn biến đổi gen mãnh liệt nhất là của giới tiêu thụ ở Âu châu và Nhật bản. Chống đối dè dặt hơn là của giới tiêu thụ ở Úc châu và Phi châu. Trong 10 năm từ 1995 đến 2005, tuy diện tích canh tác các loại cây nông nghiệp biến đổi gen được trồng ở Hoa Kỳ, Brasil, Argentina, Canada, Trung Quốc, Nam Phi… đã tăng vọt: từ 1.680.000 ha lên 88.800.000 ha. Nhưng cũng chính vì có sự hiện diện của giống lúa biến đổi gen mà ngành lúa gạo Hoa Kỳ đã phải trả giá đắt vì đã không xuất khẩu được gạo của mình, mất 1,2 tỷ USD vào năm 2006. Đây chỉ là bổn cũ soạn lại vì trước đấy vào năm 1999, ngô của Hoa Kỳ cũng đã bị thị trường Âu châu tẩy chay vì biến đổi gen. Tuy vậy thức ăn biến đổi gen vẫn thâm nhập thị trường thế giới với hơn 500 loại, phổ biến nhất là khoai tây chiên, xốt cà chua, margarine và dầu ăn.
Việt Nam là một nước nông nghiệp và xuất khẩu nông thuỷ sản. Gạo, cà phê, trà, điều, hạt tiêu, cá basa, tôm…là những mặt hàng xuất khẩu quan trọng đem hàng tỷ Mỹ kim ngoại tệ về cho đất nước mỗi năm. Những mặt hàng này còn có rất nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu, ví dụ như cải thiện giống cao sản và chất lượng cao, cải thiện kỹ thuật canh tác tiên tiến nhưng bền vững, ứng dụng quy trình thực hành nông nghiệp tốt VietGAP (Good Agricultural Practices) để bảo đảm an toàn thực phẩm, ứng dụng công nghệ sau thu hoạch … Đây là những đòi hỏi mà bạn hàng của Việt Nam đang cần để nhập khẩu những loại thực phẩm an toàn & chất lượng. Những yêu cầu này Việt Nam có thể làm được, với kỹ thuật và con người sẵn có. Như vậy đứng về mặt chính sách ngoại thương, Việt Nam cần phải bảo vệ thị trường xuất khẩu bằng cách bảo đảm tính GMO-free cho nông thuỷ sản Việt Nam. Việt Nam không nhất thiết phải nhập hoặc sản xuất GMO: Tuyệt đối không đi theo con đường của Hoa Kỳ để phải mất 1,4 tỷ USD xuất khẩu gạo và những mặt hàng khác chỉ vì có lẫn lộn giống biến đổi gen.
Tuy nhiên, đứng về mặt chiến lược, chúng ta cần phải tiếp cận với khoa học thế giới mà cây và thức ăn biến đổi gen là một trong những kết quả mũi nhọn của khoa học hiện đại. Nghiên cứu, đánh giá cây biến đổi gen cho các loại nông sản quan trọng như lúa, ngô, đậu tương, bông vải, cải dầu và rau quả, cũng như chẩn đoán CÓ hay KHÔNG gen biến đổi (genetically modified gene) trong thức ăn nhập khẩu như sữa, bơ, phó mát, khoai tây chiên, xốt cà chua, margarine, và dầu ăn… là những việc rất quan trọng mà Việt Nam cần phải làm ngay, sửa soạn cho đến khi giới tiêu thụ thế giới chấp nhận thức ăn biến đổi gen, thì Việt Nam cũng đã có sẵn cán bộ và các kỹ thuật công nghệ sinh học về giống, tạo giống và nhân nhanh giống biến đổi gen, phục vụ kịp thời cho nông nghiệp Việt Nam, phát triển xuất khẩu.
Như vậy vào thời điểm này, chúng tôi đề nghị chỉ nên triển khai nghiên cứu GMO tại đại học, không ở Viện nghiên cứu, để tránh cho Nhà Nước và Bộ NN&PTNT khỏi bị chỉ trích vì tham gia vào một lĩnh vực nghiên cứu nhạy cảm về an toàn thực phẩm. Nghiên cứu GMO ở cấp đại học vì đại học có chức năng nghiên cứu cơ bản và kỹ thuật mới, giúp Việt Nam không bị tụt hậu trong bước tiến chung về KHKT của thế giới. Đấy là lý do tốt giúp Việt Nam giải thích với bạn hàng nhập khẩu Việt Nam vẫn là một quốc gia GMO-free.
Mấy chục năm trước đây, Việt Nam hồ hởi nghiên cứu giống lúa lai theo như những gì Trung Quốc đã làm. Kết quả là cả chục năm nay, nông dân Việt Nam mỗi năm phải nhập 9000 tấn lúa giống – chủ yếu là giống Khang Dân – dĩ nhiên là từ TQ!
Bây giờ đến lược GMO. Toà đại sứ Hoa kỳ tổ chức 1 buổi hội thảo ở tp HCM chính là mở đường cho “Mosanto and the like” sau này bán các giống ngô, đậu nành, khoai mì, khoai tây… cho nông dân Việt Nam với một lượng rất lớn, bởi vì với trình độ KHKT của Việt Nam, tạo giống GMO đã khó và tốn tiền (giống cà chua Savf Flavf tốn đến 2.5 triệu USD), mà dù có tạo được giống thì làm sao ta có thể cạnh tranh được với HK về GMO? Với tổ chức nghiên cứu lỏng lẻo như hiện nay, làm sao ta có thể bảo vệ môi trường Việt Nam không bị lây lan như các nhà nghiên cứu đã chứng minh phấn hoa của cải dầu GMO (Round-up Canola) đã lai tạp với wild mustard? Và quan trọng hơn, làm sao ta trả lời với thị trường Nhật bản cá basa, tôm sú của ta không có GMO khi thức ăn của chúng là ngô, đậu nành GMO mua từ Hoa Kỳ?
Tôi thiển nghĩ Viêt Nam cần phải hết sức thông minh để đi vào con đường GMO. Không nên vội vã mà bị rơi vào cái “trap” của HK khi họ đã bị mất thị trường Âu châu. Việt Nam là một thị trường béo bở. Trong bảng top 10 nhập khẩu của Việt Nam đã có rượu và thuốc lá rồi. Không lý bây giờ thêm lúa lai TQ và giống GMO Hoa kỳ?
TS. Nguyễn Quốc Vọng
Tôi muốn nhìn CNSH như là một công cụ khoa học mới giúp các nhà khoa học ngành sinh học và sinh hóa sử dụng để tìm ra những khám phá mới trong khoa học. Do đó nếu tôi đi theo nhóm Greenpeace (bức bình phong của các công ty Nông nghiệp EU) mà bác bỏ công cụ này và những thành quả đạt được từ đó thì quả là chúng ta không muốn tiến thêm một bước hiện đại trên con đường khoa học. Nhưng, mặt khác, nếu chúng ta chạy theo các giống bắp, đậu nành GM của Monsanto/Sygenta để rồi cùng mua kèm theo các thuốc diệt cỏ Roundup để làm giàu cho các công ty đó thì là một việc không cần thiết, vì giống bắp của chúng ta đang trồng cũng rất tốt, năng suất cao, tuy là khi trồng thì nông dân phải ráng diệt cỏ khó khăn hơn.
Và nhất là đối với lúa gạo, thì cho tới giờ, các giống lai theo qui cách thông thường cũng đã đủ phục vụ cho nông nghiệp rồi, không cần phải dùng giống GM. Một số nhà khoa học chạy hùa theo Monsanto (và nhận kinh phí của USAID) để làm ra giống lúa GM có chứa vitamin A cao thì đã ohí công và thời giờ mà sản phẩm thì sẽ không ai dùng, chỉ thỏa mãn ý đồ của Monsanto là “Công ty tôi cũng giúp dân nghèo, cho nguồn gene không lấy tiền”. Họ bị đả kích quá nhiều vì mánh lới bán giống kèm với thuốc diệt cỏ Roundup để làm giàu, nên muốn tỏ ra có long nhân đạo cho người nghèo nhưng không đạt được ý đồ đó được, vì giống lúa GM có nhiều Vitamin A chắc chắn không người dân nghèo nào sử dụng được vì nó cần phải có nước tưới và phân bón đầy đủ trong khi nông dân nghèo phần lớn đang canh tác tại các vùng xa xôi, vùng cao . . . không có thủy lợi, không có phân bón gì cả.
Tuy nhiên, một số giống khác có tính chống chịu sâu bệnh, như giống bông vải GM mà hiện nay Mỹ, Ấn độ và Trung quốc trồng rất nhiều để tránh sử dụng hàng trăm ngàn lít thuốc trừ sâu bệnh hại bông vải hàng năm, thì rõ rang là một cứu tinh của nông dân và môi trường sống. Và nếu Monsanto hoặc Syngenta có những gene chịu hạn (drought resistant gene) để cho chuyển gene một số giống lúa năng suất cao thì họa may ta mới có được giống lúa chịu hạn, năng suất cao để cung cấp cho nông dân nghèo thì tôi sẽ chấp nhận và hoan nghênh giống GM này. Vì lẽ chính: đến giờ phương pháp lai tạo theo qui ước thông thường chưa tìm ra những gene như vậy để lai tại, cho nên nông dân nghèo vùng cao vẫn còn trách móc các nhà khoa học chưa giúp gì cho họ cả.
Nói tóm lại, các giống GM cho đến giờ chưa thấy biểu hiện có hại cho ai cả, chưa ai chứng minh được điều đó, mặc dù người ta vẫn nghĩ là nó không chắc chắn an toàn. Cũng như đi máy bay, không ai chắc chắn máy bay không bao giờ bị trục trặc, không chắc xe chạy không bao giờ bị đụng . . . nhưng nếu phải đi bộ, không dùng máy bay, không dùng xe ôtô thì biết chừng nào đến trong thời đại khoa học ngày nay. Do đó tùy trường hợp mà chúng ta phán đoán nên hay không nên dùng giống GM. Ở Việt Nam chúng ta, khi lao động còn tương đối nhiều, sử dụng các giống bắp, đậu nành, lúa thông thường là được rồi, không nhất thiết phải dùng giống GM. Nhưng nếu trong sinh thái khó khăn (như khô hạn) thì ta có thể dùng giống GM nào có khả năng sống tốt trong điều kiện đó.
GS. Võ Tòng Xuân
