Những độc giả yêu mến Tây du ký* hẳn còn nhớ, suốt dọc đường thỉnh kinh của thầy trò Đường Tăng, Quán Thế Âm Bồ Tát luôn ân cần dõi theo phù hộ. Bồ Tát vâng mệnh Phật Tổ tìm người đi lấy kinh, an bài ma nạn để thành tựu cho người ấy, Ngài luôn xuất hiện trong những thời khắc hiểm nguy nhất, cứu khổ cứu nạn. Nếu như Đường Tăng đối với Bồ Tát trước sau như một, lúc nào cũng giữ tâm chí thành, tôn kính, thì Tôn Ngộ Không lại không như vậy. Ngộ Không đã trải qua một hành trình gian khổ tu tâm, từ oán hận đến tôn kính Bồ Tát.

Lần đầu tiên Ngộ Không gặp Bồ Tát là ở dưới núi Ngũ Hành Sơn, được Bồ Tát khuyến thiện nên nguyện đi theo phò tá Đường Tăng, tu hành chính đạo. Trên bề mặt thì thấy Ngộ Không biết ơn Bồ Tát, vui vẻ vâng lời, nhưng đến lúc gặp khảo nghiệm đầu tiên mới lộ ra đấy chưa phải là lòng thành kính chân thật.

Khởi đầu bất thuần và oán hận

Tây du ký, hồi thứ 14 “Lòng vượn theo đường chính, Sáu giặc mất tăm hơi“, Tôn Ngộ Không sau khi giết sáu tên cướp thì bị Đường Tăng mắng nhiếc thậm tệ, tức không chịu nổi nên cưỡi mây bay tót về Đông. May được Long vương lựa lời khuyên nhủ, Hành Giả hồi tâm chuyển ý, quyết chí quay lại hộ vệ Đường Tam Tạng. Đường Tăng được Bồ Tát chỉ dẫn, dụ Ngộ Không đội vòng kim cô lên đầu và niệm chú, khiến Ngộ Không đau đớn quằn quại, hứa từ nay sẽ không dám vô lễ nữa.

“Ngộ Không miệng tuy nói vậy, nhưng trong lòng vẫn tức lắm, rút cây kim ra vung lên biến thành cây gậy sắt nhắm đầu Đường Tăng bổ xuống. Đường Tăng sợ quá, vội niệm luôn hai, ba lần. Hành Giả ngã lăn ra đất, rơi cả gậy sắt, không nhấc tay lên được, đành kêu:

– Sư phụ ơi, con chừa rồi, đừng niệm nữa! Đừng niệm nữa!

Tam Tạng nói:

– Sao ngươi lừa dối, dám đánh cả ta?

Hành Giả thưa:

– Con không dám đánh nữa. Nhưng con hỏi sư phụ ai truyền cho sư phụ phép này?

Tam Tạng đáp:

– Vừa nãy có một bà lão truyền cho ta. 

Hành Giả giận lắm, nói:

– Bà lão ấy đúng là Quan Âm rồi. Tại sao lại hại ta như vậy. Đợi ta sang tận Nam Hải, nện cho mụ ta một trận.

Tam Tạng nói:

– Phép ấy ngài truyền cho ta, thì chắc ngài cũng nắm được. Nếu ngươi đến, ngài mà niệm lại chẳng chết toi mạng.

Hành Giả nghe nói có lý, không dám đi nữa, đành định tâm quỳ xuống van xin:

– Thưa sư phụ, Quan Âm dùng phép này để hành hạ con, bắt con đưa sư phụ sang phương Tây đấy thôi. Con cũng không đi gây sự với ngài ấy nữa. Sư phụ cũng đừng chấp lời nói thường ngày của con mà tụng niệm nữa. Con xin hộ vệ sư phụ, không dám chán ý nản lòng nữa đâu”.

Lúc này, Tôn Ngộ Không định sang tận Nam Hải, nện cho Quan Âm một trận, cái tâm này còn hung hãn ngông ngạo lắm!

Hiểu lầm tấm lòng của Bồ Tát

Sau này, sau khi đã thu phục được Bát Giới, Sa Tăng, trải qua nhiều thử thách, cái tâm của Hành Giả đã phần nào ổn định vững vàng hơn, thật lòng thật dạ sang Tây Thiên bái Phật. Đến núi Bình Đính, gặp hai yêu quái lợi hại là Kim Giác và Ngân Giác, Tôn Ngộ Không chẳng quản khó nhọc, trổ hết thần thông và mưu kế, mấy phen vào sinh ra tử mới cứu được thầy. Cả đoàn người thoát nạn, phấn khởi tiến bước lên đường. Tây du ký, hồi thứ 35 “Ngoại đạo ra oai lừa tính thẳng, Ngộ Không được báu thắng yêu ma”, có viết:

“Đang đi, bỗng từ ven đường có một người mù xông ra túm lấy đầu ngựa của Tam Tạng, nói:

– Hòa thượng đi đâu? Trả bảo bối cho ta! 

Bát Giới hoảng quá nói:

– Hỏng rồi! Lão yêu đến đòi bảo bối kìa!

Hành Giả nhìn kỹ thì hóa ra Thái Thượng Lý Lão Quân bèn vội vàng tiến đến lạy chào:

– Kính chào Lão Quân! Ngài đi đâu vậy?

Vị lão tổ vội vã bay ngay lên tòa sen bằng ngọc, đứng thẳng giữa tầng trời cao thẳm, nói:

– Tôn Hành Giả, trả lại bảo bối cho ta!

Đại thánh cũng nhảy lên tầng không hỏi:

– Bảo bối nào ạ?

Lão Quân nói:

– Hồ lô là thứ đựng linh đơn của ta, bình ngọc là thứ đựng nước của ta, bảo kiếm là thứ ta dùng luyện ma, chiếc quạt ta dùng quạt lửa, sợi dây kim tuyến là cái đai thắt áo bào. Còn hai yêu quái ấy: một là tiểu đồng coi lò vàng, một là tiểu đồng coi lò bạc. Chúng đã ăn cắp bảo bối của ta trốn xuống hạ giới. Ta đang đi tìm, nay nhà ngươi lập công bắt được rồi à?

Đại Thánh nói:

– Ngài làm quan lâu năm mới thực vô lễ. Ngài đã thả lỏng cho người trong nhà làm điều xằng bậy. Phải xử ngài vào tội cai quản không nghiêm.

Lão Quân nói:

– Không can hệ gì đến ta, chớ có trách người. Việc này do Bồ tát ở ngoài biển, ba lần hỏi mượn ta, đưa chúng xuống đấy, để thử thách thầy trò các ngươi xem có thực lòng sang phương Tây không.

Đại Thánh nghe nói, nghĩ bụng:

– Cái bà Bồ Tát thực chẳng ra sao! Khi trước cứu thoát lão Tôn xong, dặn ta bảo vệ Đường Tăng sang phương Tây lấy kinh, ta nói đường sá xa xôi trở ngại, bà ta còn hứa với ta rằng khi nào gặp nạn, sẽ thân hành tới cứu. Thế mà bây giờ lại sai yêu ma ngầm hại, hỏi rằng bất nhất như thế, cũng đáng kiếp cả đời không có chồng! Nếu không có Lão Quân đến, ta quyết không trả. Nay ngài đã nói như vậy, thì trả cho ngài”.

Ôi, tới tận lúc này mà Ngộ Không vẫn chưa hiểu cho tấm lòng của Bồ Tát! Bồ Tát khổ công chu toàn, ba lần cầu khẩn Lão Quân để an bài ma nạn giúp mấy thầy trò chứng tỏ lòng thành, vứt bỏ nhân tâm, thành tựu uy đức, thế mà Ngộ Không lại cho rằng Ngài dối trá ngầm hại. Tuy vậy, bấy giờ Tôn Ngộ Không đã biết ‘nhẫn’, chỉ nghĩ chứ không thốt ra khỏi miệng, và ý nghĩ chỉ dừng ở sự trách móc chứ không còn định động tay động chân nữa.