Hai tháng trước, Tập Cận Bình và Obama đã có bữa trà đêm gần gũi. Nhưng đọng lại trong cuộc gặp ở Lima lần này chỉ còn sự gượng gạo xen lẫn bối rối.

Sự gượng gạo chắc chắn là điều mà cả Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lẫn Tổng thống Mỹ Barack Obama cùng cảm thấy khi cả hai gặp nhau tại Hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á Thái Bình Dương (APEC) đang diễn ra tại Lima, Peru hôm 20/11 – thứ cảm xúc trái ngược hoàn toàn so với lần gặp mặt tại California hồi năm 2014.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp mặt Tổng thống Mỹ Obama trong khuôn khổ APEC ở Lima, Peru.

Ông Obama sẽ chính thức rời Nhà Trắng vào tháng 1 năm sau, trong bối cảnh uy tín của ông ngày càng suy giảm sau những thất bại về mặt chính sách thời gian qua. Đồng thời nhà lãnh đạo này phải đối mặt với thực tế rằng người kế nhiệm của ông có thể sẽ phá bỏ mọi cam kết mà Mỹ từng hứa với các quốc gia APEC.

Ngược lại Tập Cận Bình đang cho thấy ông không chỉ tập trung được quyền lực rất lớn ở trong nước mà còn trở thành nhân vật tạo sức ảnh hưởng mạnh mẽ ở nước ngoài. APEC năm nay được dự kiến sẽ là sân khấu của Trung Quốc, nơi mà nhà lãnh đạo “hạt nhân” đến từ Bắc Kinh sẽ tập trung vào việc tăng cường quan hệ với các chính khách quan trọng trên thế giới.

Bởi vậy cuộc họp chính thức cuối cùng giữa ông Tập và Tổng thống Obama đã kết thúc nhanh chóng và phần nhiều mang tính biểu tượng, bởi hiện tại Tổng thống đắc cử Donald Trump mới là người quyết định đưa mối quan hệ Trung-Mỹ tiến về phía trước.

“Họ vẫn gặp nhau, nhưng cả hai sẽ không có nhiều điều để nói,” Tao Wenzhao, chuyên gia nghiên cứu quan hệ Trung-Mỹ tại Học viện Khoa học xã hội Trung Quốc cho biết. “Dù trước đó hai nhà lãnh đạo đã có cuộc nói chuyện kéo dài 5 tiếng đồng hồ ở Hàng Châu, nhất trí một danh sách dài lên tới 35 danh mục thỏa thuận”.

Chỉ mới cách đây 2 tháng, Hội nghị thượng đỉnh G20 tổ chức tại thành phố của Hàng Châu, Trung Quốc đã chứng kiến một cuộc gặp đặc biệt giữa hai nhà lãnh đạo Trung-Mỹ được giới phân tích đánh giá là “sâu sắc và hiếm có”, bất chấp sự cố chào đón ông Obama đã khiến Washington không hài lòng.

Nhưng chiến thắng của Donald Trump trong cuộc bầu cử ngày 9/11 đã khiến cho di sản của ông Obama vừa thiết lập càng trở nên mong manh hơn. Lời tạm biệt gửi đến Tổng thống Mỹ trong APEC lần này dường như cũng là lời chào của Bắc Kinh cho những điều mà cả hai đã có với nhau trong suốt thời gian qua.

“Rất khó để đoán trước quan hệ hợp tác giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ ra sao dưới chính quyền Trump”, Zhang Zhexin, chuyên gia về các vấn đề Mỹ từ Viện nghiên cứu quốc tế Thượng Hải nói với SCMP.

Trung Quốc đặc biệt lo lắng những gì Trump sẽ làm trong trong khoảng 3,4 tháng đầu khi ông bắt đầu với cương vị nhà lãnh đạo uy quyền nhất thế giới, Zhang nhận định.

Ngoài nhiều cuộc họp ngắn bên lề các hội nghị quốc tế, người đứng đầu hai cường quốc đã có với nhau nhiều cuộc thảo luận trực tiếp kể từ khi ông Tập Cận Bình trở thành lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc từ năm 2013.

Mặc dù có những bất đồng về tranh chấp trên Biển Đông, an ninh mạng và nhân quyền, Trung Quốc và Mỹ vẫn duy trì quan hệ hòa bình dưới thời Tập Cận Bình và Obama mà không có bất kỳ sự cố nào xảy ra, cũng như thương mại song phương và đầu tư tiếp tục phát triển.

“Mặc dù có với nhau nhiều thăng trầm, về cơ bản hai bên vẫn có với nhau quan hệ hợp tác tốt đẹp”, Zhang nói. “Thương mại song phương mở rộng, Trung Quốc thậm chí còn tham gia cuộc tập trận quân sự với Mỹ hai năm trước đây”.

Tuy nhiên học giả Trung Quốc này cho rằng sẽ cần nhiều hơn một cái bắt tay ở Lima giữa hai nhà lãnh đạo để thay đổi lập trường của hai nước về vấn đề Biển Đông – một trong những điều gây tranh cãi sâu sắc nhất giữa hai quốc gia.

Trong thời gian qua, Mỹ đã tăng cường mạnh mẽ mạng lưới liên minh ở châu Á bằng chính sách xoay trục châu Á. Điều này đã khiến Trung Quốc nhiều lần tự hỏi ý định thực sự của Mỹ và sự tin tưởng lẫn nhau giữa hai nước nhanh chóng xấu đi là do điều gì?”.

Trong cuộc gặp chóng vánh ở Lima, ông Obama tiếp tục khẳng định Mỹ thúc giục tất cả các bên liên quan ở biển Đông giảm căng thẳng, giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.

Tổng thống Mỹ tin tưởng mối quan hệ Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục phát triển trên nền tảng lợi ích của nhân dân hai nước, của cả thế giới; đồng thời cả hai cùng trao đổi về một số bất đồng về môi trường kinh doanh và nhân quyền. Tuy nhiên cái tên Donald Trump đã không được nhắc đến trong cuộc gặp mặt lần này.

Quốc Vinh