Indonesia nói rằng văn bản mà Malaysia đưa ra không phải là tuyên bố chung của ngoại trưởng các nước ASEAN về tình hình Biển Đông bởi có sự nhầm lẫn trong vụ việc.

Văn bản được Malaysia đưa ra chỉ đơn thuần là một “chỉ dẫn truyền thông” cho các bộ trưởng ASEAN để tham khảo tại cuộc họp báo sau cuộc họp, chứ không phải là tuyên bố chung cuối cùng đã được các nước thống nhất, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Indonesia Arrmanatha Nasir nói trên Reuters.

“Bởi vì cuộc họp của các ngoại trưởng ASEAN diễn ra kéo dài hơn nhiều giờ so với dự kiến, cuộc họp báo sau đó đã bị hủy bỏ và một số ngoại trưởng ASEAN phải rời đi ngay lập tức”, phát ngôn viên Bộ ngoại giao Indonesia nói thêm.

Cuộc họp giữa ngoại trưởng các nước ASEAN và Trung Quốc diễn ra ở Côn Minh, Trung Quốc.

Quan chức Malaysia chưa đưa ra bình luận, nhưng Ban Thư ký ASEAN ở Jakarta cho biết không có tuyên bố chính thức được đưa ra sau cuộc họp.

Tuyên bố cứng rắn được đưa ra cuối ngày 14/6 của ASEAN do Malaysia công bố, không trực tiếp nhắc đến trung Quốc nhưng cảnh báo việc gia tăng căng ở vùng biển, nơi Bắc Kinh đang xây đảo nhân tạo trái phép cũng như tăng cường sự hiện diện quân sự.
Chỉ vài giờ sau đó, nữ ngôn viên Bộ Ngoại giao Malaysia rút lại tuyên bố với lý do “sửa đổi khẩn cấp” và nói rằng, một bản tuyên bố chung khác sẽ được công bố sau đó.

Tuy nhiên,không có tuyên bố chung nào sau đó được đưa ra và nữ phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Malaysia nói rằng các nước có thể ra thông báo cá nhân.

Phía Singapore và Indonesia sau đó đã bày tỏ quan điểm kêu gọi ASEAN và Trung Quốc tiếp tục làm việc với nhau để duy trì hòa bình ở ổn định ở Biển Đông.

Trong khi đó, phía Trung Quốc cho biết, tuyên bố ban đầu không phải là tài liệu chính thức của quan chức ASEAN.

“Đây là cuộc họp kín và ngay từ đầu đã khẳng định là các bên không sẵn sàng đưa ra tuyên bố chung”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lu Kang nói.

Tiến sĩ Ian Storey thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore cho rằng, việc rút lại tuyên bố ban đầu cho thấy sự thiếu thống nhất trong nội bộ thành viên ASEAN về vấn đề Biển Đông.

“Tuyên bố ban đầu nhắc lại quan điểm lo ngại của ASEAN về việc Trung Quốc xây đảo nhân tạo trái pháp và quân sự hóa tranh chấp. Tuy nhiên, tuyên bố này cũng phản bác lại luận điểm của Trung Quốc, về vấn đề Biển Đông nên được giải quyết trực tiếp giữa các bên liên quan và rằng đây không phải là vấn đề giữa ASEAN và Trung Quốc”, ông Storey nói.

Ông Storey nhận định: “Có lẽ điều này đã đi quá xa đối với một số quốc gia ở Đông Nam Á và do đó, tuyên bố đã được rút lại”.

Cuộc họp giữa các ngoại trưởng ASEAN và Trung Quốc diễn ra trước khi Tòa Trọng Tài thường trực (PCA) ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông.

Bridget Welsh, một nhà phân tích Đông Nam Á tại Đại học Ipek ở Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng, “ASEAN muốn chờ cho đến khi tòa trọng tài ra phán quyết trước khi đưa ra tuyên bố chung”.

Chuyên gia về Đông Nam Á Carl Thayer, Giáo sư tại Đại học New South Wales ở Australia cho rằng, Trung Quốc có thể đã phản đối những lời mà Ban thư ký ASEAN đưa ra trong tuyên bố ban đầu. “Việc này khiến Ban thư ký ASEAN rút lại tuyên bố trước đó”.

Năm 2012, cuộc họp thường niên giữa ngoại trưởng các nước ASEAN đã kết thúc trong sự hỗn lọa. Philippines cáo buộc nước chủ nhà Campuchia ngăn cản một tuyên bố chung cứng rắn về tình hình căng thẳng trong khu vực.

Đó cũng là lần đầu tiên trong vòng 45 năm, các ngoại trưởng ASEAn không đưa ra tuyên bố chung. Tuy vậy, trong những năm qua, ASEAN đã cứng rắn hơn đối với việc xây đảo nhân đảo trái phép của Trung Quốc, dù chưa bao giờ nhắc tên Trung Quốc trực tiếp.

ASEAN hoạt động theo nguyên tăc đồng thuận, một tuyên bố chung trước khi được đưa ra cần có sự cho phép của tất cả các nước thành viên.

Đăng Nguyễn