Nghĩ đến sa mạc có lẽ hình ảnh đầu tiên hiện lên trong đầu chúng ta là những đồi cát bất tận, nhưng trận bão cát khô rát và một bầu trời chỉ có ánh nắng mặt trời gay gắt. Trong nhiều năm, dưới tác động của tự nhiên và chủ yếu là con người, tỉ lệ sa mạc hóa ngày càng lớn. Có rất nhiều những sa mạc nguyên thủy là cánh rừng hay nơi sinh sống của con người, tuy nhiên giờ chúng đã trở thành một nơi mà chỉ có những động/thực vật gai góc nhất mới có thể sinh tồn. Bài viết này xin được liệt kê, giới thiệu về 10 sa mạc và hoang mạc lớn nhất trên thế giới hiện nay.

10. Sa mạc Chihuahua

Diện tích của sa mạc này ước tính là khoảng 282.000km vuông (175.000 dặm vuông). Sa mạc Chihuahua nằm dọc theo biên giới Mexico – Mỹ. Diện tích của nó thậm chí còn lớn hơn cả tiểu bang California (theo thống kê của Đại Học New Mexico). Sa mạc có tên như vậy là do nó bao phủ phần lớn bang Chihuahua của Mexico, ngoài ra nó còn thuộc các bang Texas, New Mexico và Arizona của Mỹ. Lượng mưa trung bình mỗi năm trên sa mạc này là ít hơn 228mm.

Giống như nhiều sa mạc khác trên thế giới, sa mạc Chihuahua được bao bọc bởi dãy núi Sierre Madre Occidental ở phía Tây và dãy Sierra Madre Oriental ở phía Đông, ngăn hơi nước từ Thái Bình Dương và vịnh Mexico vào sâu trong đất liền.

Bên dưới sa mạc và dãy núi Guadalupe thuộc New Mexico có tới hơn 300 hang động. Tại khu vực này, Công viên quốc gia Carlsbad Caverns được xây dựng sau khi axit sunfuric xâm nhập vào núi đá vôi.

9. Sa mạc Great Basin

Diện tích của sa mạc này lên tới 490.000km vuông (khoảng 190.000 dặm vuông). Không giống như hầu hết các sa mạc khác, đặc điểm khác biệt ở nơi đây chính là phần lớn lượng mưa rơi xuống đây đều ở dạng tuyết. Phạm vi bao phủ của sa mạc này gồm hầu hết Nevada, một phần của Utah và một vài bang khác. Hàng năm lượng mưa trung bình trong khu vực chỉ vào khoảng 150 đến 300mm.

Sa mạc này được hình thành bên sườn ít mưa của dãy núi Sierra Nevada ở phía Đông California. Các khu vực xung quanh cũng chịu nhiều ảnh hưởng của sa mạc. Có những đợt gió mạnh được gọi là Santa Ana thường thổi về phía nam California sau khi được hình thành ở vùng khí áp cao trong sa mạc Great Basin.

Trong khu vực sa mạc Great Basin có rất nhiều các loại đá kì lạ hình thành. Ví dụ như một vài loại đươc tìm thấy ở trung tâm Nevada vào năm 2009, hình dáng của chúng được miêu tả là đang “nhỏ giọt như mật ong”. Sự biến dạng này diễn ra do các thay đổi trong vỏ Trái đất mà nguyên nhân là do áp suất lớn và nhiệt độ cao dưới bề mặt Trái đất. Những vật chất nặng trong lớp thạch quyển khi nóng lên sẽ tràn qua các lớp phủ mỏng hơn, kéo theo vật chất đằng sau.

8. Sa mạc Syria

Diện tích của sa mạc này là vào khoảng 518.000km vuông (khoảng 200.000 dặm vuông). Nơi đây đích thực là một vùng đất chết khi được miêu tả là hoang tàn và khô cằn. Sa mạc Syria bao phủ phần lớn Irac, Jordan, Ả Rập Saudi và Syria, nơi đây được “đánh dấu” bởi dung nham – một rào cản không thể vượt qua đối với con người cho đến thập kỉ gần đây. Hiện nay, chúng ta đã có đường cao tốc và các ống dẫn dầu đã được xây dựng dọc khu vực này. Lượng mưa trung bình hằng năm ở khu vực này rơi vào khoảng 125mm.

Ngay từ thời kì cổ đại, con người đã đặt chân đến sa mạc Syria. Một vài khám phá hiện đại đã khẳng định điều đó. Khu vực khảo cổ có tên gọi “vòng tròn đá Stonehenge của Syria” đã được phát hiện vào năm 2009. Một báo cáo năm 2012 của Discovery cho biết nơi này chứa rất nhiều vòng tròn đá và các khu lăng mộ.

Núi lửa Es Safa gần Damascus là núi lửa lớn nhất của Ả Rập. Các lỗ thoát dung nham đã hoạt động vào khoảng 12.000 năm về trước trong Đại kỉ nguyên Holocene. Gần đây hơn, một hồ dung nham sôi đã được tìm thấy quanh khu vực này vào năm 1850.

7. Sa mạc Great Victoria

Diện tích của sa mạc này lên tới 647.000km vuông ( 250.000 dặm vuông). Quả là một vùng đất rộng lớn. Sao mạc Great Victoria bao phủ gần hết nước Úc chủ yếu dưới dạng cồn cát song song và một số hồ muối. Những đụn cát chủ yếu là cát đỏ đến từ phía Đông nước úc, chúng chuyển sang màu trắng khi di chuyển xuống phía Nam do trộn lẫn với cát từ các bãi biển.

Khu vực này được miêu tả là một nơi với lượng mưa thay đổi biến hóa khó dự đoán trước. Theo dõi dữ liệu từ năm 1890 đến 2005, lượng mưa trung bình ở đây chỉ vào khoảng 162mm mỗi năm. Do môi trường khắc nghiệt, sa mạc chủ yếu chỉ có các vùng đất của thổ dân, khu bảo tồn thiên nhiên hoặc đất trống, không có thành phố.

Một trong những mối đe dọa sinh thái lớn nhất của khu vực này đến từ những chú lạc đà. Tổ tiên của chúng được nhập khẩu từ Ấn Độ, Afghanistan và Ả Rập trong thế kỷ 19 để phục vụ việc di chuyển trong sa mạc. Một báo cáo gần đây của BBC cho biết ước tính có khoảng 750.000 con lạc đà hoang dã đang sử dụng một nguồn nước lớn và phá hủy cơ sở hạ tầng. Chúng được coi như là một phương tiện hữu hiệu ngắn hạn nhưng lại đem lại hậu quả lâu dài.

6. Sa mạc Patagonia

Những tưởng sa mạc Great Victoria đã rộng lắm rồi nhưng chúng ta hãy ghé thăm sa mạc Patagonia với diện tích khổng lồ lên tới 630.000km vuông (260.000 dặm vuông), sa mạc này thuộc về Argentina. Khu vực sa mạc và bán sa mạc kéo dài từ Đại Tây Dương đến dãy Andes, chủ yếu là vùng đồng bằng không cây (theo bách khoa toàn thư Britannica).

Giống như Thung lũng Chết ở California, sa mạc Patagonia nằm ở sườn ít mưa của dãy núi Andes. Sự khắc nhiệt ở nơi đây cũng không kém thung lũng chết là mấy. Lượng mưa trung bình hàng năm ở đây chỉ có từ 160 đến 200mm.

Theo bà Susan Woodward, một giáo sư địa lý sư danh dự tại Đại học Radford Virginia, môi trường khắc nghiệt ở đây chủ yếu là do sự ảnh hưởng của địa hình. Khi các khối không khí bị ép di chuyển vòng qua núi và các vùng trũng sâu,chúng trở nên nóng hơn và khả năng giữ hơi nước cũng tăng. Ở bên sườn ít mưa của một dãy núi, nước bốc hơi rất nhanh, do đó tạo nên một môi trường sa mạc khô cằn.

(còn tiếp)