(Bài viết được đăng trên báo Sức Khỏe & Đời Sống cuối tuần tháng 10/2014)

Hội chứng bệnh văn phòng là gì?

Hội chứng bệnh văn phòng là thuật ngữ dùng để chỉ một loạt những triệu chứng khó chịu khác nhau mà một người trải qua khi làm việc hoặc sinh hoạt trong một tòa nhà hay văn phòng. Theo Tổ chức Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), Hội chứng bệnh văn phòng được nhận diện dựa theo ba tiêu chí sau:

• Các triệu chứng phải liên quan đến việc dành nhiều thời gian sinh hoạt trong một tòa nhà hay phòng ốc;
• Khi chủ thể ra khỏi căn phòng hoặc tòa nhà đó, các triệu chứng đó biến mất;
• Các triệu chứng tái xuất hiện và biến mất theo những thời điểm nhất định (chẳng hạn do quá nóng hoặc quá lạnh);
• Các đồng nghiệp và những người ở chung với chủ thể trong văn phòng hoặc tòa nhà đó cũng mắc phải các triệu chứng tương tự.

Mặc dù các vấn đề về bệnh văn phòng đã được lưu tâm trong nhiều thập kỷ qua, các thông số thống kê liên quan đến chúng lại rất hạn chế. Một báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vào năm 1984 cho thấy khoảng 30% các tòa nhà văn phòng hiện đại trên khắp thế giới là nguyên nhân gây ra những lời than phiền liên tục của người sử dụng về chất lượng không khí trong nhà. Tỉ lệ này có thể là hệ quả của sự phát triển các vật liệu xây dựng hiện đại có tính năng phát tán các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi vào không khí. Trong một cuộc khảo sát giới nhân viên văn phòng ở Mỹ vào năm 1990, có 24% người trả lời rằng họ cảm thấy khó chịu với không khí trong nơi làm việc, và 20% người cho rằng điều này khiến họ mất tập trung và làm việc kém hiệu quả.

.

Các triệu chứng của Hội chứng bệnh văn phòng

Hội chứng bệnh văn phòng gồm nhiều triệu chứng đa dạng, thường được phân loại là “dị ứng” hoặc “không liên quan đến dị ứng”, “do hóa chất” hoặc “do vi khuẩn,” tiêu biểu là:

• Nhức đầu;
• Khó chịu ở mắt, mũi và cổ họng;
• Ho khan;
• Da bị ngứa ngáy hoặc phát ban;
• Chóng mặt và nôn ói;
• Mất tập trung;
• Mệt mỏi;
• Nhạy cảm với mùi.

.

Nguyên nhân

Hội chứng bệnh văn phòng có nguyên nhân kết hợp từ nhiều nhân tố khác nhau. Vài triệu chứng xuất hiện do khí độc hoặc nồng độ hóa chất cao trong không khí. Một số triệu chứng khác lại là những phản ứng dị ứng gây ra do bụi bẩn và nhiều tác nhân nguy hại khác có trong tòa nhà.

Trong nhiều trường hợp từng được ghi nhận, hệ thống thông gió bất hợp lý của các tòa nhà chính là nguyên nhân chủ yếu của Hội chứng bệnh văn phòng. Một hệ thống thông gió và thông hơi kém chất lượng, không được vận hành và bảo trì hiệu quả sẽ là nơi tích tụ của bụi bẩn và các chất gây ô nhiễm, thậm chí khiến cho không khí trong nhà trở nên ngột ngạt và độc hại hơn cả không khí bên ngoài ngay ở các đô thị đông đúc. Ngay cả phần thiết kế nội thất – chẳng hạn như cách phân chia gian phòng và bố trí các bàn làm việc – cũng có thể tác động tiêu cực đến hệ thống thông gió nếu cách bài trí không hợp lý. Hệ thống thông gió tồi tàn và kiến trúc bất hợp lý đều có khả năng làm trầm trọng hơn những tác nhân gây bệnh văn phòng.

Ngoài ra, Hội chứng bệnh văn phòng còn có thể có nguyên nhân từ các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi được phát ra từ vật liệu xây dựng tòa nhà. Ngành công nghiệp hóa chất hiện nay chưa được kiểm định chặt chẽ, với hàng nghìn hóa chất được cho phép sử dụng trong đời sống hàng ngày cũng như trong xây dựng công trình mà chưa thông qua các cuộc kiểm định về liều lượng an toàn cho sức khỏe.

Sau đây là một vài tác nhân nguy hại trong các tòa nhà có thể khiến người sử dụng mắc phải Hội chứng bệnh văn phòng:

1. Khí thải:

Các tòa nhà văn phòng là nơi cư ngụ của nhiều loại khí thải nguy hại phát ra từ hệ thống điều hòa, sưởi ấm hoặc các đồ điện gia dụng không được bảo quản đúng cách. Các loại khí thải độc hại phổ biến gồm có:

• Carbon Monoxide (CO): một chất khí gây ngạt vô cùng nguy hiểm. CO còn được mệnh danh là “Sát thủ thầm lặng” bởi nó là một chất khí không màu không mùi. Khi được hít vào cơ thể, CO bám chặt vào các tế bào máu, ngăn chặn sự lưu thông khí ô-xy và khiến cho người hít ngạt thở.
• Sulphur Dioxide (SO2): một chất khí không màu có mùi như que diêm bị quẹt cháy, nguy hại đối với hệ hô hấp trong cơ thể người. Việc sống trong môi trường có nhiều SO2 trong thời gian dài có thể gây nghẽn các mạch máu trong phổi, làm tăng dịch nhầy và gây khó thở cho người hít.
• Nitrogen Dioxide (NO2): một chất khí nguy hại khác được sinh ra từ các hoạt động đốt nhiên liệu. Nồng độ NO2 cao trong không khí có thể gây tử vong, trong khi nồng độ thấp sẽ tác động tiêu cực lên phổi giống như SO2. Việc tiếp xúc với NO2 trong thời gian dài có thể làm hủy hoại dần các mô tế bào phổi, dẫn đến các căn bệnh nguy hiểm như cảm cúm, khí thũng và viêm phổi.

2. Các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi:

Phần lớn các tòa nhà hiện nay được làm từ những vật liệu xây dựng có chứa các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi ở nhiệt độ thông thường. Với một liều lượng nhất định trong không khí, các hợp chất này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người như gây khó chịu ở mắt, mũi, cổ họng, gây khó thở và làm tăng nguy cơ ung thư về lâu dài. Một trong những hợp chất hữu cơ dễ bay hơi phổ biến nhất trong các tòa nhà chính là formaldehyde – một chất khí độc đối với hệ hô hấp kiêm tác nhân gây ung thư ở người.

Việc sử dụng thảm lót sàn trong nhiều tòa nhà cũng là một nguyên nhân gây ra Hội chứng bệnh văn phòng. Thảm lót sàn là nguồn phát sinh của nhiều hợp chất hữu cơ dễ bay hơi gây ảnh hưởng đến sức khỏe như acetone, toluene, xylene, formaldehyde và benzene. Đây đều là những chất khiến cho người sử dụng khó chịu, khó thở, và gây ra nhiều triệu chứng về mặt thần kinh. Vài chất trong đó cũng đồng thời là tác nhân gây ung thư về lâu dài.

Các lớp phủ trong nhà như sơn và véc-ni cũng là những nhân tố làm tăng lượng hợp chất hữu cơ dễ bay hơi trong môi trường văn phòng. Mùi sơn mới nồng nặc chính là biểu hiện của hợp chất hữu cơ dễ bay hơi nồng độ cao dưới dạng dung môi hoặc chất kết dính. Hầu hết các loại sơn tường nhà có gốc dầu hiện nay đều có thành phần chính là các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi. Theo khảo sát của EPA, 9% lượng hợp chất hữu cơ dễ bay hơi độc hại trong không khí phát xuất từ sơn tường, véc-ni và các lớp sơn phủ khác trong các công trình cũng như trên các sản phẩm gia dụng. Nhiều chất trong đây thậm chí đã bị luật pháp hạn chế hoặc cấm sử dụng bởi độc tính cao của chúng.

Ngoài ra, các sản phẩm hoặc vật dụng có nguồn gốc hóa chất cũng là một nguồn phát sinh hợp chất hữu cơ dễ bay hơi trong nhà, chẳng hạn như nước lau nhà, bút dạ và mực máy in – những vật dụng thường thấy trong công sở cũng như trường học.

3. Kim loại độc hại:

Mặc dù ngành công nghệ vật liệu đang nỗ lực hạn chế việc sử dụng kim loại nặng trong các công trình xây dựng suốt nhiều thập kỷ qua, nhiều công trình cũng như nhà ở trên thế giới hiện nay vẫn còn được dựng lên bằng các loại vật liệu độc hại với cơ thể người. Hai loại kim loại độc hại vẫn còn phổ biến trong các công trình xây dựng thời nay là chì và thủy ngân. Các loại sơn có chứa chì vẫn còn được sử dụng nhiều trong xây dựng, và kể cả khi tòa nhà bị cải tạo hay đập bỏ, các hợp chất ô nhiễm liên quan đến chì vẫn tồn tại và phát tán trong không khí. Tương tự như thủy ngân, việc tiếp xúc lâu dài với chì có thể gây tác động tiêu cực lên hệ thần kinh và nhiều biến chứng nguy hiểm khác.

4. Ô nhiễm sinh học:

Tương tự như các hợp chất hóa học, các chất ô nhiễm sinh học cũng là một tác nhân độc hại trong các tòa nhà và văn phòng. Chúng thậm chí là nguyên nhân chính của phần lớn các ca Hội chứng bệnh văn phòng dựa trên khảo sát. Các chất ô nhiễm sinh học tác động tiêu cực lên sức khỏe người sử dụng thông qua ba cơ chế:

• Sự truyền nhiễm;
• Dị ứng / nhạy cảm với không khí;
• Quá trình nhiễm độc: các triệu chứng gây ra bởi độc tố của vi khuẩn, vi sinh vật,…

Sau đây là một vài nguồn phát sinh các chất ô nhiễm sinh học:

• Nấm mốc: một trong những nguyên nhân chính của các triệu chứng bệnh văn phòng. Nấm mốc sinh trưởng mạnh trong những môi trường ẩm thấp với nhiệt độ ấm. Nếu môi trường nơi làm việc của bạn quá ẩm ướt, có nước rò rỉ hoặc tù đọng, sự xuất hiện của các loại nấm mốc độc hại là khó tránh khỏi.
• Vi sinh vật: nhân tố nguy hại phổ biến nhất trong các tòa nhà, đặc biệt ở những nơi công cộng có lưu lượng người sử dụng đông đúc như trường học và công sở. Các loại virus và vi khuẩn cũng là nguyên nhân phổ biến của Hội chứng bệnh văn phòng, và khả năng sinh trưởng của chúng cũng phụ thuộc vào điều kiện nhiệt độ và độ ẩm môi trường.
• Mạt bụi nhà: loài vật có khả năng gây dị ứng nghiêm trọng, thường trú ngụ trong thảm, giường ngủ, đồ nội thất bằng vải và nhiều ngóc ngách khác trong công trình. Tương tự như vi sinh vật và nấm mốc, mạt bụi nhà ưa thích những nơi ẩm thấp và có nhiệt độ nóng ấm, do vậy mà chúng rất dễ sinh trưởng trong nhà.
• Phấn hoa: một tác nhân gây dị ứng khác có khả năng tích tụ trong nhà cũng như nơi làm việc nếu hệ thống thông gió và lọc không khí không hoạt động hiệu quả. Phấn hoa từ một số loại thực vật nhất định lọt vào trong nhà có thể gây nguy hiểm cho những người có cơ địa dị ứng tương thích. Ngoài việc phấn hoa bay vào nhà theo các cơn gió hoặc thông qua cửa nhà, ngay cả bản thân người sử dụng tòa nhà cũng có thể vô tình tích trữ phấn hoa trong nhà khi chúng dính vào giày dép hoặc quần áo của họ từ bên ngoài.
• Xác côn trùng chết: Đây cũng là một trong những nguyên nhân thứ yếu gây Hội chứng bệnh văn phòng. Nhiều người mắc phải Hội chứng bệnh văn phòng đơn giản do dị ứng với xác gián.

Một số nhân tố khác dẫn đến Hội chứng bệnh văn phòng

• Đèn huỳnh quang và các thiết bị điện gia dụng: Nhiều người than phiền rằng họ cảm thấy không khỏe khi suốt ngày phải ngồi trong một căn phòng đầy bóng đèn huỳnh quang. Chưa kể, bóng đèn lập lòe hoặc chớp tắt có thể khiến cho cả những người khỏe mạnh nhất cũng cảm thấy đau đầu và đuối sức. Một số người khác cảm thấy khó chịu khi phải làm việc lâu bên màn hình máy tính hoặc khi thường xuyên ngồi gần các thiết bị điện. Nhiều nghiên cứu khoa học đã cho thấy điện từ trường có tần số cao phát ra bởi hệ thống dây điện hoặc các thiết bị điện trong các tòa nhà có thể gây ảnh hưởng tiêu cực lên sức khỏe người sử dụng, với các triệu chứng thường thấy như nhức đầu, mệt mỏi và mất tập trung.
• Nhiệt độ môi trường: Nhiệt độ phòng ốc quá nóng hoặc quá lạnh đều không tốt cho sức khỏe của người sử dụng. Khi đó, cơ thể người tự khắc phải hoạt động mạnh để duy trì và cân bằng nhiệt độ của chính nó. Khi mọi bộ phận trong cơ thể chúng ta phải tập trung vào nhiệm vụ này, chúng ta có xu hướng dễ mệt và mất sức, dẫn đến hàng loạt các triệu chứng khó chịu khác nhau. Chẳng hạn, nếu chúng ta phải làm việc trong một căn phòng quá nóng suốt một thời gian dài, cơ thể chúng ta sẽ dễ mất nước và đưa đến nhiều hệ lụy khác về mặt sức khỏe.
• Độ ẩm: Độ ẩm trong phòng không hợp lý sẽ khiến cơ thể chúng ta phải hoạt động liên tục để lấy lại sự cân bằng. Tương tự như nhiệt độ, một môi trường sống quá ẩm thấp sẽ khiến chúng ta dễ mất nước và dẫn đến nhiều bệnh tật.
• Tiếng ồn: Quá nhiều âm thanh ồn ào hoặc tiếng ồn lớn có thể khiến cho con người cảm thấy nhức đầu, đuối sức và mắc phải nhiều triệu chứng nghiêm trọng khác. Ngoài ra, tiếng ồn nơi công sở cũng khiến cho người lao động kém tập trung, gây sụt giảm hiệu quả công việc.
• Thiết kế không gian: Một nơi làm việc với thiết kế kiến trúc thiếu hợp lý có thể là nguồn cơn của nhiều vấn đề về mặt sức khỏe. Một không gian tù túng cộng với bàn ghế nội thất kém chất lượng có thể dẫn đến chấn thương hoặc các tật liên quan đến lưng và tay do phải ngồi nhiều và đánh máy thường xuyên.
• Stress: Căng thẳng thần kinh là một nhân tố quan trọng góp phần gây ra Hội chứng bệnh văn phòng nơi công sở. Stress có thể được sinh ra bởi cả áp lực công việc lẫn những nhân tố tiêu cực về mặt vật chất và môi trường như chúng ta đã đề cập ở những phần trên. Đây cũng là một nguyên nhân hàng đầu của tình trạng nhân viên vắng mặt bởi về lâu dài, stress không chỉ gây rối loạn về mặt tâm lý và tinh thần mà còn có thể khiến cho chủ thể mắc phải nhiều bệnh tật về mặt thể chất.

.

Khắc phục Hội chứng bệnh văn phòng

Nếu bạn đang sống hoặc làm việc với nhiều người khác trong cùng một tòa nhà hay văn phòng, và cả bạn và họ đều đang phải chịu đựng những vấn đề sức khỏe tương tự nhau do thường xuyên ở trong đó, nhiều khả năng bạn đang là bệnh nhân của Hội chứng bệnh văn phòng. Khi đó, bạn cần phải báo với người chủ nhà, người quản lý tòa nhà hoặc những người có trách nhiệm đối với sự an toàn của tòa nhà, yêu cầu họ kiểm tra và cải thiện chất lượng tòa nhà hoặc văn phòng. Nếu họ không chịu hợp tác, bạn nên liên lạc với chính quyển địa phương hoặc một tổ chức bảo vệ môi trường có uy tín để trình báo vấn đề.

Cách phòng ngừa chủ động nhất đối với Hội chứng bệnh văn phòng chính là bảo quản và giữ vệ sinh sạch sẽ văn phòng, nơi làm việc hoặc sinh hoạt của mỗi người. Thường xuyên quét sạch bụi bẩn và côn trùng, lau dọn phòng ốc và để nhiệt độ điều hòa vừa phải nhằm hạn chế sự sinh trưởng của nấm mốc và vi sinh vật. Hệ thống thông hơi và thông gió cần phải được thiết kế, vận hành và bảo quản đúng cách để luôn hoạt động hiệu quả. Các văn phòng cần được thường xuyên kiểm tra, sửa chữa những chỗ rò rỉ nước và làm sạch những nơi ẩm thấp để phòng tránh nấm mốc và côn trùng. Việc sử dụng hóa chất, nước lau sàn, nước lau kính cũng như các loại thuốc xịt côn trùng cần được quản lý và đảm bảo trong phạm vi an toàn cho sức khỏe người sử dụng.

Điều quan trọng là chúng ta cần phải hành động khắc phục ngay khi nơi sinh hoạt hoặc làm việc của chúng ta có dấu hiệu xuống cấp và gây ra những triệu chứng không tốt về mặt sức khỏe. Nếu không, các vấn đề sẽ càng lúc càng nghiêm trọng và khó xử lý hơn./.

.

~PHAN NGUYỄN KHÁNH ĐAN

(tổng hợp từ Internet)